Koncert w ramach Festiwalu "Siły Natury - Ziemia, planety, gwiazdy"

Uwaga!
Bilet na powyższy koncert upoważnia do uczestnictwa w wernisażu wystawy "Planety - album rodzinny", który odbędzie się na godzinę przed koncertem, tj. o godzinie 18:00 w Foyer CKK Jordanki.

Wykonawcy:
Chór żeński Astrolabium (przygotowanie chóru - Kinga Litowska)
Mariusz Smolij - dyrygent
Toruńska Orkiestra Symfoniczna
Piotr Majewski, Jerzy Rafalski - multimedia, narracja

W programie:
J. Williams - Adventures on Earth ("Przygody na Ziemi") - suita z filmu E.T.
M. Cynk - Planetoida Toruń 12999
J. Williams - Suita z filmu Gwiezdne Wojny
G. Holst - Planety (z multimedialną prezentacją)

Jedną z ważniejszych postaci wśród kompozytorów brytyjskich przełomu wieków był Gustav Holst, niedoszły pianista, puzonista, wybitny pedagog, autor wielu oper i baletów, muzyki teatralnej, symfonii i suit orkiestrowych, pieśni, utworów chóralnych, koncertów – tylko lista jego dzieł opusowanych liczy ponad pięćdziesiąt pozycji. A jednak w powszechnej świadomości Holst pozostaje kompozytorem jednego utworu – suity op. 32 Planety, którego niezwykła popularność datuje się już od czasu premiery w 1920 roku. Planety inspirowały dzieła literackie i filmowe, a także artystów ze świata muzyki popularnej.

Holst twierdził, że suita nie jest muzyką programową. „W moich Planetach nie ma nic, co dałoby się wyrazić słowami” – mówił kompozytor i poprzestał na określeniu siedmioczęściowego dzieła jako „serii nastrojowych obrazów”. Ale przecież podtytuły prowokują do pozamuzycznych analiz i symbolicznych odniesień. Możemy dostrzec kilka planów, na których rozgrywa się muzyka. Pierwszy to symbolika mitologiczna – planety swoje imiona wzięły przecież od imion bogów, a z nimi z kolei kojarzone są konkretne sfery życia, pojęcia, działania, uczucia. Drugi to plan dramaturgiczny – suita jest obrazem ludzkiego życia od narodzin po bezkres niebytu. Trzeci wreszcie – i być może najważniejszy – odnosi się do toposu planet i pitagorejskiej idei harmonii sfer. Wszystkie te aspekty dzieła Holsta są ze sobą ściśle związane i osadzają dzieło głęboko w historii cywilizacji europejskiej.

Przyjrzyjmy się pobieżnie poszczególnym planetom, korzystając z poetyzujących opisów, które stworzyła Imogen Holst, córka kompozytora. Mars – niosący wojnę – oto bóg, któremu towarzyszą strach, trwoga i śmierć. „Przetacza się nawałnica, będąca burzą umysłu; ciszę między każdym uderzeniem wypełnia pełne przerażenia oczekiwanie na następny grzmot”. W niektórych komentarzach sugerowano, że muzyka ma naśladować alfabet Morse’a lub odgłos karabinu, jednak sam Holst stanowczo temu zaprzeczał. Wenus – przynosząca ukojenie to bogini miłości i symbol piękna, patronka małżeństw, sprowadzająca pomyślne zdarzenia, dodająca ludziom piękna i miłości. „Łagodność, pusta przestrzeń, esencja spokoju, ciszy, powietrze porusza się za sprawą cicho falujących ćwierćnut, które przepływają tam i z powrotem przez powtarzające się akordy fletów, rogów i harf”. Merkury – skrzydlaty posłaniec jest sprytnym i przebiegłym patronem kupców, ale także opiekunem trzód, pasterzy, podróżnych, wynalazcą pisma i liczb. Według Holsta symbolizuje umysł. Oto  „fantastyczne niespodzianki leggiero, krótkie rozbłyski ekstazy […] pęd wichru zmieniający się w gwałtowne wybuchy energii”. Jowisz – niosący radość życia – to bóg nieba, światła i zjawisk atmosferycznych, ojciec i władca bogów. Zapewnia niezmącone szczęście, sprawia, że ludzie stają się wielkoduszni i weseli. „Słuchacz może odnieść wrażenie, że muzyka unosi go i utrzymuje w powietrzu”. Saturn – przynoszący starość związany z chorobą i podeszłym wiekiem, powoduje śmiertelne wypadki i wszelkie nieszczęścia, jest sprawcą melancholii. „Rozległa muzyczna wizja tchnąca chłodem. […] Nastrój pełnego rezygnacji spokoju”. Uran – mag to ojciec tytanów i cyklopów, protoplasta wszystkich bogów, reprezentuje rozrodczą siłę natury. „Holst powraca tu do krainy czarodziejów i rzucanych przez nich uroków” – kreśli groteskowy obrazek podskakujących radośnie uczniów czarnoksiężnika. Neptun – mistyk jest bogiem morza i wody. Wraz z nim „spoglądamy w nieskończoność. Jesteśmy poza czasem i przestrzenią. Oto bezkresne morze dźwięku, które nie kończy się nigdy”.

W przestrzeni kosmicznej oprócz znanych już przed wiekami planet unosi się również Toruń. Takie miano (a dokładnie – 12999 Toruń) nosi planetoida z pasa głównego asteroid okrążająca Słońce w ciągu trzech lat i 157 dni, odkryta w 1981 roku przez Edwarda Bowella. Na cześć tego ciała niebieskiego toruńska kompozytorka Magdalena Cynk napisała w 2009 roku utwór Planetoida 12999 Toruń. Dzieło należy do tworzonego przez kompozytorkę cyklu, liczącego już dziewiętnaście części. „Planetoidy to cykl miniatur pisanych na różnorodne składy wykonawcze: od duetów poprzez zespoły kameralne, aż po orkiestrę symfoniczną – mówi autorka. – Kompozycje te dedykowane są miastom oraz wybitnym postaciom nauki i sztuki, związanym z kulturą polską i mającym swoich imienników w Kosmosie. Planetoida Toruń napisana została na inaugurację Roku Astronomii w 2009 i zadedykowana jest rodzinnemu miastu. Przedstawia wizję Kosmosu i przede wszystkim myśl dominującą »A jednak się kręci…«.” Planetoida Toruń ma ze wszystkich swoich kosmicznych sióstr najpotężniejsze, symfoniczne brzmienie, wzbogacone o liczny zestaw lubianych przez kompozytorkę instrumentów perkusyjnych – na przykład dzwony rurowe, dodające tej gęstej niczym eksplodujący wszechświat muzyce jeszcze więcej barw.

Na zakończenie dzisiejszego koncertu wysłuchamy doskonale znanej i lubianej muzyki Johna Williamsa z najsłynniejszej space-opery wszech czasów – Gwiezdnych Wojen. Z pewnością dostrzeżemy, jak wiele Williams i miliony wielbicieli sagi filmowej na całym świecie zawdzięczają muzycznej wyobraźni Gustava Holsta.

Omówienie programu: Piotr Matwiejczuk

Festiwal dofinansowany ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu "Kultura - Interwencje 2017".

Mecenas Główny: Gmina Miasta Toruń
Mecenas: Nowa Elektrociepłownia Gazowa w Toruniu
Współorganizacja: Województwo Kujawsko-Pomorskie
Partnerzy: Planetarium w Toruniu, UMK, Pomorskie Towarzystwo Muzyczne, CKK Jordanki
Patronat honorowy: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego - Piotr Całbecki, Prezydent Miasta Torunia - Michał Zaleski
Organizator: Toruńska Orkiestra Symfoniczna, Gmina Miasta Toruń